حاج شیخ عبدالنبی عراقی وفسی
(1305 ق. اراك ـ 1385 ق/ 1344 ش. شهر ری) مرجع تقلیدعبدالنبي اراكي، معروف به صبوری و اراكي نجفي، در 1305 ق در وفس سلطانآباد (اراك) زاده شد (رحیمی، 12). تاریخ ولادتش را آقا بزرگ تهرانی (3/400) 1307 ق و شریف رازی (2/196) 27 رجب 1308 ذكر كرده است. پدر اراكی، محمدعلی وفسی عراقی، از علمای دین بود. عبدالنبی اراكی برای تحصیل به مدرسة علمیه آخوند در همدان رفت و پس از دو سال به اراك بازگشت و حدود چهار سال به تكمیل تحصیلات خود در دورة مقدمات و سطح پرداخت و دو سال نیز در حلقة درس آقا نورالدین عراقی حاضر شد (همانجا). در 1327 ق به نجف رفت و دو سال در درس اصول آخوند ملامحمدكاظم خراسانی بهره برد و همزمان فقه را در حوزه درس سیدمحمدكاظم یزدی فرا گرفت. همچنین، از درس آقا ضیاءالدین عراقی، شیخ علی قوچانی، میرزا فتحاللّه شریعت اصفهانی و شیخ مهدی مازندرانی استفاده كرد و هشت سال نیز در فقه شاگرد میرزا محمدحسین نائینی بود (همانجا؛ امینی، 2/888). در 1339 ق با اجازة اجتهادی كه گرفته بود به ایران آمد. پس از زیارت مشهدالرضا (ع)، در 1340 ق از جانب شیخ عبدالكریم حائری برای تدریس در حوزة تازه تأسیس قم دعوت شد كه نپذیرفت اما در اراك به درخواست متولی مدرسه سپهدار به مدت شش سال به تدریس و اقامة جماعت پرداخت («حضرت آیتاللّه…»، 4). در 1346 ق به درخواست سیدابوالحسن اصفهانی به نجف بازگشت و در مسجد هندی و مدتی در مسجد شیخ مرتضی به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت و نیز رسالة عملیة خود را به نام انیسالمقلدین به چاپ رساند. در 1366ق به علت بیماری فرزندش به ایران بازگشت و ساكن قم شد. ابتدا مسجد عشقعلی را حوزة درسی قرار داد و پس از آن در مسجد نو به تدریس و اقامة جماعت پرداخت (همانجا؛ رحیمی، 13) و در این میان جوابگوی احتیاطات آیتاللّه بروجردی نیز بود.
به دنبال تصویب لایحة انجمنهای ایالتی و ولایتی (جمادیالاولی 1381/مهر 1341) و نارضایی علمای قم، جلساتی در چگونگی اعتراض به دولت تشكیل گردید كه شیخ عبدالنبی اراكی به همراه دیگر زعمای حوزة علمیه قم در آن جلسهها حاضر بود. حاصل آن جلسات ارسال تلگرامهای اعتراضی به شاه و دولت بود (فردوسیپور، 35 و 36). در 2 فروردین 1342 وقتی كه مأموران رژیم به حوزة علمیه قم هجوم بردند و طلاب را مورد ضرب و شتم قرار دادند، خانة اراكی یكی از مكانهای امنی بود كه برخی طلاب برای نجات جان خود به آنجا پناه بردند (طاهری خرمآبادی، 1/179).
عبدالنبی اراكی در 18 مهر 1344 / 14 جمادیالثانی 1385 در بیمارستان فیروزآبادی شهر ری درگذشت. جنازة او، پس از تشییع در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، به قم انتقال یافت و در مسجد بالاسر در حرم حضرت معصومه (س) و در كنار قبر شیخ عبدالكریم حائری دفن شد (اطلاعات، 13).
آثار:
تعداد تألیفات اراكی را از 65 تا 105 عنوان ذكر كردهاند (همانجا؛ «حضرت آیتاللّه…»، 4)
اما آثار چاپ شدة او عبارت است از: 1ـ ارشادالامإ فی عدم وجوب صلوإالجمعإ فی زمن الغیبإ، نجف، 1365 ق.
2ـ اعلام الامامیإ فی صحإ الحج مع ابناء العامإ، نجف، مطبعه غری، 1364 ق. این كتاب را آقا بزرگ تهرانی، رسالإ اعلام العامإ فی صحإ الحج مع العامإ نامیده است (11/95).
3ـ انیس المقلدین، قم. این كتاب رسالة عملیهای است كه اول بار در نجف به چاپ رسیده است (رحیمی، 13).
4ـ ایقاظ البشر فی اجزاء اضطراری المشعر، نجف، مطبعه غری، 1364 ق. این كتاب با اعلام الامامیإ… در یك مجلد به چاپ رسیده است.
5ـ تحفالاصول، كتابی است در اصول فقه كه در چند جلد تألیف شده است.
6ـ الدررالمنطقیإ، جزوهای در منطق است.
7ـ الدرهم والدینار، رسالهای فارسی در بیان احكام شرعی درهم و دینار.
8 ـ الدعاء السیفی، تألیفی در بیان اعتبار متن و سند دعای مذكور است.
9ـ ذخیرإالعباد لیوم المعاد، قم، 1368 ق. این كتاب رساله عملیهای غیر از انیسالمقلدین است.
10ـ الرسالإ الاربعینیإ، كتابی در شرح چهل حدیث از فضایل حج كه به فارسی نوشته شده است.
11ـ روحالایمان در لزوم شناختن حقیقت انسان، نجف، 1362 ق.
12ـ الشهاب العتید علی شرح ابن ابیالحدید، كتابی است در اعتراض به «تأویلات و تمحلات» در موضوع امامت و ولایت كه در شرح نهجالبلاغه ابن ابی الحدید صورت گرفته در 1357 ق نگاشته شده است (آقا بزرگ تهرانی، 14/155).
13ـ الغوالی اللئالی فی فروغ العلم الاجمالی، قم، 1368 ق.
14ـ كنزالمخفی، تهران، 1371 ق، كتابی در بیان آداب زیارت عاشورا كه به فارسی نوشته شده است.
15ـ المحاكمإ بینالاعلام، قم، 1371 ق. این كتاب تقریر مباحثی از فقه محمدحسین نائینی توسط اراكی است كه مسلم سرابی تبریزی به تحریر كشیده است، امینی این كتاب را المحاكمات بین اعلام نامیده است (2/888).
16ـ معالم الزلفی فی شرح عروإالوثقی، كتابی فقهی ـ استدلالی است در سی جلد كه ظاهراً دو جلد آن به چاپ رسیده است (رحیمی، 13).
منابع و مآخذ: آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعإ الی تصانیف الشیعإ، ج 2، 3، 8، 11، 14، 18، 20، قم، اسماعیلیان، 1408 ق؛ اطلاعات، شمـ 11804 (19 مهر 1344)، 13؛ امینی، محمدهادی، معجم رجال الفكر و الادب فیالنجف، ج 2، چ دوم، 1413 ق؛ حسینی میبدی، ناصر، سراجالمعانی در احوالات امام سیدابوالحسن اصفهانی 1284 ـ 1365 ق، مشهد، اردشیر، 1375 ش؛ «حضرت آیتاللّه آقا شیخ اراكی»، وظیفه، شمـ 170 (9 اردیبهشت 1340)، 4؛ رحیمی، احمد، گنجینه دانشوران، قم، 1339 ش؛ رفاعی، عبدالجبار، معجم ما كتب عن الرسول و اهل البیت، ج 6، 9، 11، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1371 ش؛ شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج 2، تهران، كتابفروشی اسلامیه، 1352ش؛ طاهری خرمآبادی، سیدحسن، خاطرات آیتاللّه طاهری خرمآبادی، ج 1، به كوشش محمدرضا احمدی، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامی، 1377 ش؛ فردوسیپور، اسماعیل، همگام با خورشید، فردوس، مجتمع فرهنگی اجتماعی امام خمینی، 1372 ش؛ مشار، خانبابا، مولفین كتب چاپی فارسی و عربی، ج 4، 1340 ش.
منبع: پایگاه فرهنگی و اطلاع رسانی موسسه دین پژوهی بشرا (نویسنده: محمد قبادی)
مطالب مرتبط:
آیت الله العظمی شیخ عبدالنبی عراقی وفسی
کتابخانه عمومی شیخ عبدالنبی وفسی
فهرست آثار خطی و چاپی شیخ عبدالنبی عراقی وفسی