کتاب گویشهای وفس، تفرش و آشتیان
اگر بخواهیم نام کسانی را که حق بزرگی بر گردن وفس و وفسیها دارند برشمریم، مطمئنا یکی از آن نامها، نام زندهیاد استاد محمد مقدم خواهد بود. استاد مقدم اولین کسی است که تحقیقاتی پیرامون گویش وفسی انجام داده و اثری را در این رابطه منتشر کرده است و باید اعتراف کنم، کتاب تالیفی ایشان بعد از 58 سال، هنوز هم جامعترین اثر تالیف شده به زبان فارسی پیرامون گویش وفسی است.
گویش وفسی، به لطف استاد مقدم، جزو اولین گویشهای ایرانی است که مطالعاتی بر روی آن صورت گرفته و همین اول بودن، باعث آشنایی هرچه بیشتر دانشجویان و علاقهمندان زبانشناسی از دهههای گذشته با این گویش شده است. من اعتقاد دارم یکی از دلایل اصلی مطالعه و تحقیق بر روی گویش وفسی توسط پروفسور دونالد استیلو، مرحوم استاد محتاط، استاد عزیزالله سمیعی و سایر زبانشناسان، وجود همین منبع قوی، دقیق و کامل بوده است.
محمد مقدم؛ زبانشناس، استاد دانشگاه، نویسنده، روزنامهنگار، مترجم و شاعر
استاد محمد مقدم در سال 1278هجری شمسی در تهران به دنیا آمد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه برای ادامهی تحصیل به آمریكا رفت، ولی تحصیلات را ناتمام گذاشت و به ایران بازگشت. مجدداً در سال 1310 هـ.ش. راهی آمریكا شد و در سال 1317 هـ.ش. دكترای خود را در رشتهی زبانشناسی از داشگاه پرینستون دریافت كرد. وی از سال 1318 هـ.ش. در دانشگاه تهران به تدریس اوستا و فارسی باستان پرداخت. در سال 1343 هـ.ش. گروه زبان شناسی همگانی و زبان‌های باستانی را در دانشكدهی ادبیات و علوم انسانی بنیان گذاشت و تا سال 1347 هـ.ش. مدیریت آن را به عهده داشت. وی همزمان با تدریس در داشگاه با همكاری چند تن از دانشمندان، نشریه «ایران كوده» را منتشر كرد. از مهم‌ترین كوششهای او، ابداع و سامان بخشیدن واژه‌های مورد نیاز پارسی به شیوه علمی زبانشناسی بود كه این تلاش را از جزوهی كوچك «راهنمای فارسی باستان» آغاز و طی چند دهه ادامه داد. دربارهی گویششناسی، كه این واژه را نخستین بار دكتر مقدم و همكارانش به كار بردند، اولین بار بود كه به زبان فارسی بررسیهایی بر پایهی علمی صورت مىگرفت و چند گویش ایرانی با هم سنجیده و نتیجهگیری علمی از آنها مىشد.
استاد مقدم، در زمینهی تاریخ و دین و آیین مهر هم، مطالعات و پژوهشهایی داشت. وی سرانجام درسال 1375 هـ.ش. و در تهران درگذشت. روحش شاد و یادش گرامی باد.
کتاب گویشهای وفس، تفرش و آشتیان
شمارهی 11 مجلهی ایران کوده
تهران؛ انجمن ایرانویج؛ مجلهی ایرانْ کوده
گردآورنده: مَحمد مُغدم(محمد مقدم)؛ استاد زبان اوستا و فارسی باستان در دانشگاه تهران
تهران، چاپخانه بانک ملی ایران
تیرماه 1318 یزدگردی؛ سال 1328 شمسی.
متن کتاب دستنویس است
184 صفحه؛ جلد ساده مقوایی
مقدمه کتاب به قلم استاد مقدم:
تیرماه سال گذشته که با چندتن از یاران، مهمان دوست گرامی محمود فرمند بودیم، بیست روز در خنجین و وفس و آشتیان و تفرش بگردش پرداختیم و در ضمن یادداشتهای پراکندهای دربارهی گویش هر محل برداشتیم. اکنون نمونههایی که گردآوری شده برای زمینهی بررسی در دسترس گذاشته میشود.
صورتهایی که از روستائیان داده شده، کار دوست هنرمند، حسین کاظمی است که در سفر همراه بود.
پذیرایی پر از لطف و مهربانی که در خنجین و در سفر و گردش از ما شد، فراموش نشدنی است. تا سی چهل سال پیش رسم بود که هرگاه به خانهی بزرگی مهمان میرسید، آنچه میتوانستند برای آسایش و شادی او فراهم میکردند و هنگام جدائی او را با خلعت و اسب و توشهی سفر به راه میانداختند. بهرهی ما در خنجین بیش از اینها بود.
توضیح کوتاه پیرامون کتاب
در پیشگفتار کتاب، صفحهی 9، آمده است:
نمونههایی که در این جزوه داده شده از گویشهایی است که میان سهگوش همدان - ساوه - آشتیان حرف میزنند. این گویشها را میتوان به چهاردسته بخش کرد:
1) گویشهای وفس و آشتیان و تفرش و آمُره.
2) گویش چادرنشینهای زند.
3) گویش غربتها(یا غربتیها).
4) گویشهای خلج و ترکی.
در ادامهی پیشگفتار، توضیحاتی کلی پیرامون روستای وفس، بلوک وفس، آشتیان، آمره، کهک تفرش، زند، خلج و گویش ترکی، ذکر میگردد و پیشگفتار در صفحهی 25، به پایان میرسد و بعد از آن جدول واژهها آغاز میشود. جدول واژهها از صفحهی 26 آغاز و در صفحهی 109 به پایان میرسد. در جدول واژهها، ابتدا لغتی به فارسی نوشته شده و سپس معادل این لغت در گویشهای (به ترتیب) وفس، آشتیان، کهک، آمره، زند، غربت، خلج و ترکی در مقابل آن و ستون مربوطه درج گردیده است. بعد از جدول واژهها، مطالبی کلی و جزئی در چند صفحه، پیرامون هر یک از گویشها، بیان شده است؛ وفسی(12 صفحه)، آشتیانی(6 صفحه)؛ کهکی(3 صفحه)، زند(1 صفحه). در ادامه، در 5 صفحه، گویشهای مورد بحث، دستهبندی شده است و بعد از آن مطلبی با عنوان «چند راهنمایی برای شناخت ریشه و پیوستگی پارهای از واژهها» در 7 صفحه بیان گردیده است. در ادامه تا آخر کتاب، مطالبی با این عناوین ذکر گردیده است: غربت(10 صفحه)، گویش خلج(5 صفحه)، دربارهی گویش ترکی(27 صفحه).
در قسمت پیشگفتار، علاوه بر توضیحات متنی، 12 تصویر از اشخاص مختلف توسط آقای حسین کاظمی کشیده است. از وفسیها، آشتیانیها و کهکیها، هر کدام سه تصویر، دو تصویر از خلج و یک تصویر از زند، است.
مطالبی که تا به حال از این کتاب در وبلاگ درج شده است:
القاب های خانوادگی و فاميلی در زبان وفسی
اسامی جانوران و موارد مربوط به آنها در زبان وفسی