کوه های وفس
به عکس زیر خوب نگاه کنید:
اولاً بدانید که وفس دقیقاً در جهت جغرافیایی جنوبی- شمالی کشیده شده است که جهت نمای موجود در عکس بالا نیز این مطلب را تایید می کند. یعنی مثلاً مناطق مسکونی وفس در جنوب، و در همان راستا و در انتهای وفس، دشت انجمن در شمال قرار دارد.
وفس سرزمینی کوهستانی است چرا که میانگین ارتفاع آن بیشتر از 2000 متر (از سطح دریا) می باشد. همچنین معتدل نیز می باشد چونکه ارتفاع آن به 3000 متر نمی رسد و در طی سال آب و هوای معتدلی دارد.
اختلاف ارتفاع در وفس( با توجه به وسعت زیاد وفس) بسیار زیاد است. بلندترین نقطه ی وفس قله ی قلنجه با ارتفاع 2745 متر و پست ترین نقطه ی آن در دشت انجمن با ارتفاع حدود 1550 متر می باشد(اختلاف 1200متر) و به همین دلیل گاهی اوقات آب و هوای متفاوتی را در ابتدا و انتهای وفس شاهد هستیم. قله قلنجه در ابتدای وفس(جنوب) و دشت انجمن در انتهای وفس(شمال) قرار دارد و به طور کلی هر چه از جنوب به سمت شمال حركت كنیم از ارتفاع وفس كاسته می شود و کوههای مرتفع جنوبی، در شمال به تپه های منفرد تبدیل می شوند(جهت جریان آب نیز از جنوب به شمال می باشد).
همانطور که در تصویر می بینید، این كوهها در جنوب به صورت دیواری قرار گرفته اند و رشته ای از شرق به غرب كشیده شده به طوری كه عبور از آن فقط از طریق یک گردنه(گردنه ی حاجی رضوان) امكان پذیر است.
استاد مغدم در کتاب خود می نویسند:« قصبه ی وفس میان دره های کوه وفس یا کوه سفید قرار دارد. رشته کوهی که شمال شرقی و شرق و جنوب وفس کشیده شده اَیْنَ بارْ و کوه غربی هُموُزْ و دنباله ی آن دُبْرینْ خوانده می شود».
قله ی قلنجه، بلندترین قله ی رشته کوه اَیْنَ بارْ (رشته ی شرقی- غربی یا رشته کوه وفس) و بلندترین قله ی منطقه محسوب میگردد؛ دامنه های جنوبی آن به طرف كمیجان است و فرسایش در آن شدید تر از دامنه ی شمالی كه به طرف وفس است، می باشد. دامنه جنوبی یكباره به دشت هموار منتهی می شود اما از دامنه شمالی چند رشته ی دیگر منشعب می شود و از جهت جنوب به شمال كشیده می شود. در دامنه شمالی در بعضی از نقاط، برف تا اوایل تابستان هم باقی می ماند. رشته هائی كه از دامنه شمالی منشعب می شوند در حدود 6 تا 7 كیلومتر كشیده شده و سرانجام ارتفاع خود را از دست می دهند؛ كه در این محل، خانه های مسكونی روستا قرار دارد(مناطق مسکونی وفس بر روی کوه « قلعه» یا« مصلی» قرار دارند. ارتفاع این کوه در حدود 2300متر می باشد). رشته های دیگر كه دو طرف خانه های مسكونی و باغ ها را در بر گرفته است در دو سمت غرب و شرق امتداد می یابند كه در سمت غرب ارتفاع كوه كمتر شده و سرانجام به تپه ها تبدیل می شود، در قسمت شرقی نیز اگرچه از ارتفاع كاسته می شود اما كوهها ادامه یافته و به كوههای رودبار تفرش متصل می شوند و رود قره چای این كوهها را از كوههای تفرش جدا می كند.
غیر از قله قلنجه از ارتفاعات دیگر وفس می توان به «هَرسهول(هرسائول)، دی نساء، قلعه کهنه، گااُولَ، مانْدَر، گانِوَ، حاجی رضوان، دُبرین، آبی رنگ، کلّه موشمای، کلّه اَینَبار و کوه خیبر» اشاره کرد.
کوه های وفسی
در نقشه های رسمی موجود از منطقه وفس(نقشه های مربوط به قبل و بعد از انقلاب)، از هفت کوه بلند و نسبتاً بلند در محدوده روستای وفس نام برده شده است که عبارتند از:
کوه قلنجه (Kūh-e Qalanjeh) کوه دزلی (Kūh-e Dezlī)
کوه شاه نمیران (Kūh-e Shāh Namīrān) کوه شنگه دره (Kūh-e Shengeh Darreh)
کوه انجمن چای (Kūh-e Anjoman Chāy) کوه خشک دره (Kūh-e Khoshk Darreh)
کوه بلاغ دره سی (Kūh-e bolagh darreh si)
در مورد هر کدام از این کوههای زیبا و غرور آفرین که رازهای زیادی از تاریخ قوم وفس و حوادث و سختی هایی را که بر اجداد و نیاکان ما رفته است در دل خود دارند(حوادثی همچون « واقعه وفس» در 300 سال قبل که طی آن چندین هزار نفر از همشهریان وفسی به خاک و خون کشیده شدند و تعدادی از آنها با پنهان شدن در میان همین کوهها جان خود را حفظ کردند) بسیار می توان نوشت که امیدوارم در فرصت های بعدی یا من و یا هر کدام از همشهریان بتوانیم این کار را انجام دهیم.
موقعیت کوه های وفس نسبت به کوه های استان مرکزی:
كوه های ناحیه استان مرکزی از دو رشته تشكیل شده است. رشته اصلی از کوه الوند(در استان همدان) جدا شده و بصورت دیواره های موازی، گاهی فشرده و گاهی گسترده به عرض چند كیلومتر و با طول 280 كیلومتر از همدان تا راهگرد ادامه دارد. جهت اصلی آن از شمال غربی به جنوب كشیده شده و سپس به شمال شرقی متوجه می گردد. این ارتفاعات در سربند و شازند به نام راسوند و در اراك سپیدخانی نام دارند.
رشته دوم كوه های این منطقه در چهل كیلومتری جنوب غربی شهر اراك از كوه های راسوند جدا شده بصورت دو رشته موازی از جنوب به سوی شمال امتداد یافته كه این رشته كاملاً بر كوه های راسوند عمود بوده و دره معروف چرّا(یا شرّا) را با وسعت 1100 كیلومتر مربع به وجود آورده است. عرض این كوهستان در بعضی نقاط از 50 كیلومتر تجاوز می کند. این كوهستان در جهت شمالی به ارتفاعات وفس می پیوندد و سپس به سوی ساوه امتداد می یابد. ارتفاعات عمده آن در هزاوه اراك 2735 متر و در وفس به 2745 متر می رسد.
پس به طور کلی كوههای وفس بین كوههای همدان و تفرش قرار دارند و از سمت شمال شرقی به كوههای ساوه متصل می گردند.
در دایره المعارف آزاد ویکی پدیا، تحت عنوان«الوند» آمده است:
اَلْوَند یکی از قله‌های بلند ایران واقع در استان همدان است.
این رشته‌کوه در شمال غرب به کوه خدابنده لو سنندج و کوه چهل‌چشمه کردستان و از جنوب شرق به بلندی‌های راسوند و کوه وفس اراک متصل است.
سایت های بانک ملی و جهاد کشاورزی در معرفی «استان همدان» آورده اند:
كوه وفس در شرق شهرستان همدان قرار دارد كه ارتفاع بلندترین قله آن از سطح دریا 2450 متر است(البته همانطور که گفتم ارتفاع قله قلنجه 2745 متر می باشد).
سایت ataland.com در معرفی استان مرکزی و تحت عنوان«Altitudes and Summits , Arak» آورده است:
In the west (of arak province), there are two mountain ranges, which extend in two sections of the
به امید صعود دسته جمعی تک تک کوه های پر استقامت وفس.
منابع:
1) جغرافیای طبیعی، اقتصادی و انسانی وفس؛ حسینعلی باریك لو؛ پایان نامه دانشجویی؛ سال 1373.
2) کتاب سیمای اراک؛ محمد رضا محتاط؛ چاپ اول1364؛ صفحه ی 35.
3) کتاب گویش های وفس، تفرش و آشتیان؛ شماره 11 مجله «ایران کوده»؛ محمد مغدم؛ سال 1318ش.
4) جغرافیای مفصل ایران؛ دکتر ربیع ربیعی.
5) منوگرافی روستای وفس؛ حسینعلی حاجیلو؛ پایان نامه دانشجویی؛ سال 1379.