فرهنگ نام‌های وفس
طی چند ماه گذشته مشغول گردآوری، ثبت و طبقه‌بندی مجموعه نام‌ها و اسامی وفس بودم. هفته‌ی گذشته این کار به پایان رسید و نتایج این تحقیقات را در یک مجموعه کلی تحت عنوان «فرهنگ نام‌های وفس» منتشر کردم. نسخه‌ای از این مجموعه به بخش وفس‌شناسی کتابخانه شیخ عبدالنبی وفسی اهدا می‌شود و همچنین نسخه‌هایی از آن در اختیار محققان وفسی قرار خواهد گرفت.
مقدمه و فهرست گروه‌های طبقه‌بندی شده‌ی این مجموعه به شرح زیر است:
مقدمه
یکی از چیزهایی که مردم یک سرزمین و زبان آنانرا نشان می‌دهد، نام‌های رودها و کوه‌ها و دیه‌ها و شهرها و کوی‌هاست. زیرا هر مردمی این نام‌ها را از زبان خود پدید آورند و بر روی آن چیزها گزارند. اگر چه بیشتر اینگونه نام‌ها که ما امروز می‌داریم معنایی از آن‌ها فهمیده نمی‌شود ولی بیگمان اینها همه معنی داشته‌اند و ما چون از راه دانش جستجو می‌کنیم، معنی بسیاری از آن‌ها را پیدا می‌کنیم (احمد کسروی، آذری یا زبان باستان آذربایجان، 1325 شمسی).
نام‌ها و اسامی در هر منطقه و ناحیه‌‌ای با توجه به زبان و فرهنگ خاص آن ناحیه انتخاب می‌شوند. مردم ساکن یک منطقه اعم از روستا و شهر، نام‌ها را به تدریج در طی قرن‌ها و هزاره‌ها به طور آگاهانه و مشخص و یا اتفاقی بر روی مکان‌ها و اشیاء پیرامون خود می‌گذارند و این نام‌ها که تحت تاثیر فرهنگ عمومی شکل گرفته به دلیل تکرار در زندگی آن مردم، جزئی جداناپذیر از فرهنگ عامه و فولکلور آن جامعه می‌شود. لذا یکی از راه‌های بررسی فرهنگ و آداب و رسوم مردم یک منطقه و اجتماع، بررسی نام‌هایی است که آن‌ها به مکان‌ها و اشیاء اطراف خود داده‌اند.
در این تحقیق قصد بر این است که اسامی و نام‌های گوناگون مربوط به منطقه وفس از توابع شهرستان اراک در شمال‌غربی استان مرکزی به صورت طبقه‌بندی شده در 10 گروه مجزا گردآوری شود. اهداف این تحقیق بدین شرح است:
1. منطقه وفس در استان مرکزی جزو معدود مناطق و جزایر تات زبان ایران می‌باشد و مردم آن بعد از هزاران سال هنوز گویش اصیل تاتی(مادی) خود را حفظ کرده‌اند و به همین جهت نام‌هایی که این مردمان به چیزهای اطراف خود داده‌اند بدون شک ناشی از زبان تاتی آن‌ها بوده است و لذا با گردآوری این اسامی نه تنها مانع از نابودی آن‌ها خواهیم شد بلکه مجموعه‌ای منحصر به فرد از کلمات تاتی را به منظور انجام مطالعات زبان‌شناسی در اختیار خواهیم داشت.
2. با توجه به ارتباط نام‌ها و فولکلور مردم منطقه، این مجموعه می‌تواند مورد استفاده محققان فرهنگ عامه قرار گیرد تا در تحقیقات مردم‌شناسی منطقه از آن بهره جویند.
3. ریشه‌یابی این لغات، بررسی ارتباط آن‌ها با یکدیگر و مقایسه آن‌ها با لغات مشابه در دیگر گویش‌های ایرانی یکی از منابع مهم تحقیق تاریخ منطقه و تعیین قدمت سکونت در آن می‌باشد.
لازم به توضیح است که در تحقیق حاضر فقط و فقط به گردآوری و طبقه‌بندی لغات پرداخته شده و از هرگونه بررسی، ریشه‌یابی و شرح و توضیح نام‌ها و اسامی خودداری شده است. این امید وجود دارد که در آینده محققان علاقه‌مند وفسی و غیر وفسی با استفاده از این مجموعه، تحقیقات خوب و مستدلی را در این زمینه به انجام برسانند. همچنین لازم به ذکر است که علی رغم صرف وقت فراوان در گردآوری این اسامی، به احتمال بسیار، اسامی و نام‌هایی متعلق به هر یک از گروه‌های 10 گانه از قلم افتاده باشد و یا در شکل نوشتن لغتی خاص اشکالاتی وجود داشته باشد که در همین جا از همه‌ی دوستان و محققان ارجمند درخواست می‌نمایم موارد مورد نظر خود را با نگارنده در میان بگذارند تا انشاء‌اله در ویرایش‌های بعدی، این اشکالات رفع گردد.
نکته‌ی آخر اینکه: به منظور ثبت صحیح اسامی و لغات به گویش وفسی، حرف و نشانه‌ی جدیدِ «و̫ » نیز به صورت زیر تعریف شده و در این تحقیق مورد استفاده قرار می‌گیرد:
و̫ : مانند و کُردی و عربی و در فارسی در «جو» و «نو».
این حرف و نشانه‌ی جدید، اولین بار در کتاب «گویش‌های وفس، تفرش و آشتیان» توسط استاد محمد مقدم مورد استفاده قرار گرفته است.
فهرست جداول
اسامی محله‌ها و مکان‌ها
اسامی باغات
نام محصولات باغی و زراعی
اسامی بیابان، مراتع و زمین‌های زراعی
اسامی گیاهان
اسامی حیوانات و جانوران
نام کوه‌ها و ارتفاعات
اسامی و مکان قنوات و چشمه‌ها
نام غذاها
نام‌های فامیلی خانواده‌های وفسی
گروه‌های مختلف اسامی را به تدریج در این وبلاگ منتشر خواهم کرد.